Lipień

Lipień - Thymallus thymallus

Lipień – Thymallus thymallus

Morfologia

Ciało smukłe, torpedowate, lekko z boków ścieśnione. Podobne do głąbieli lub reofilnych karpiowatych. Głowa mała, pysk mały, dolny. Szczęka i żuchwa z licznymi, drobnymi, szczecinkowatymi ząbkami, nie sięga do przedniej krawędzi oka. Oczy duże. Ciało pokryte średniej wielkości łuskami mocno osadzonymi w skórze. Ich oralny brzeg lekko karbowany. Obszar między płetwami piersiowymi pozbawiony jest łusek, a w okolicach płetw brzusznych występujące łuski są niewielkich rozmiarów. Płetwa grzbietowa duża, większa u samców. Między płetwą grzbietową a ogonową znajduje się płetwa tłuszczowa. Płetwa ogonowa symetryczna, głęboko wcięta. Płetwy piersiowe i brzuszne ułożone, jak u ryb łososiowatych. Cechy plastyczne lipienia z terenu Polski zbadano tylko u kilku populacji z górnego dorzecza Wisły i Odry (Solewski 1960, 1963; Witkowski 1975; Witkowski, Kowalewski 1979). Między populacjami z tych dorzeczy w niektórych cechach obserwuje się wyraźne różnice. Lipienie z dorzecza Odry mają większą głowę, dłuższą i wyższą płetwę grzbietową i odbytową, dłuższy odcinek między płetwami brzusznymi a odbytową, dłuższą płetwę piersiową oraz wyższe ciało. Natomiast lipienie z dorzecza Wisły (Dunajec) mają wyraźnie wyższą głowę.

Ubarwienie

Młode lipienie (jedno- i dwuroczne) mają srebrzyste zabarwienie boków, grzbiet jest siwo-zielny, a brzuch białawy. Na bokach znajduje się 10-14 ciemniejszych, owalnych juwenilnych plam, które zlewają się na grzbiecie. Plamy te znikają dopiero pod koniec drugiego roku życia. Płetwy są słabo wybarwione – jasnopopielate lub żółtawe, a jedynie na grzbietowej znajduje się kilka niewielkich czerwonawych plamek. U dorosłych osobników ubarwienie jest zmienne, często charakterystyczne dla poszczególnych systemów rzecznych. Najczęściej grzbiet jest ciemny, szarozielony. czasem niebieskawy. Boki są srebrzyste z ciemno-ołowianym połyskiem. Czasem tylko lekko złotawe z miedzianym odcieniem. Część brzuszna jest srebrzystoszara, brzuch biały lub lekko żółtawy. Pokrywy skrzelowe mają lekko fioletowy odcień. Za głową, w przedniej części tułowia znajduje się od kilku do kilkunastu nieregularnie rozmieszczonych, ciemno-pigmentowanych plam. Ich rozmiar i topografia są indywidualną cechą osobnika. Tęczówka oka żółta z licznymi, drobnymi czarnymi kropkami. Ubarwienie płetwy grzbietowej jest jaskrawo ciemnofioletowe. Znajduje się tam kilka szeregów, najczęściej ułożonych w szachownicę, plam w kolorze oliwkowozielonym, fioletowym, ciemnoczerwonym lub prawie czarnym, Krawędź tej płetwy, a szczególnie apikalne partie miękkich promieni mają purpurowo-czerwony pasek. Płetwa tłuszczowa jest czerwonawo-fioletowa. Płetwa odbytowa i ogonowa są szaro-fioletowe. Płetwy piersiowe oraz brzuszne są szarożółte. W okresie tarła samce są jaskrawo ubarwione, ich boki i grzbiet stają się czarne, a między płetwami brzusznymi i odbytową pojawia się miedzianoczerwona plama. Samice w tym czasie są wyraźnie jaśniejsze (Berg 1948a; Heckel, Kner 1858; Lusk, Skacel 1978; Nieslanik 1959; Persat 1982; Svetovidov 1936; Witkowski i in. 1984).

Pokarm

Lipień europejski jest typowym bentofagiem, którego główny pokarm stanowią larwy, poczwarki i postacie dorosłe owadów wodnych (chruścików, jętek, widelnic i muchówek – ochotkowate) oraz inne bezkręgowce (mięczaki, skorupiaki). Ryby (najczęściej ich stadia narybkowe), pokarm “powietrzny” składający się z dorosłych form owadów wodnych oraz allochtoniczny, w skład którego wchodzą różne grupy bezkręgowców pochodzące z ekosystemów kontaktujących się z ciekami, stanowią na ogól niewielki procent diety tego gatunku (Blahak 1978; Błachuta 1987; Dahl 1962; Dyk 1938; Muller 1961; Nagy 1984; Solewski 1963; Witkowski i in. 1984). Skład pokarmu lipiena w naszych rzekach jest mocno zróżnicowany i uzależniony jest od rodzaju rzeki i pory roku. Badania Błachuty (1987) wykazały, że w małych rzekach (Kaczawa, Nysa Kłodzka) w ciągu całego roku główny pokarm lipieni stanowią larwy i poczwarki ochotkowatych, a w okresie letnim i jesiennym znaczącą część ich diety tworzą owady allochtoniczne (pluskwiaki, mszyce, muchówki, błonkówki, chrząszcze) dryfujące z prądem wody. Natomiast w dużych rzekach (Dunajec) pokarm lipieni składa się prawie wyłącznie z owadów amfibiotycznych, z dominującymi chruścikami i jętkami, a pokarm allochtoniczny nie odgrywa większej roli. Udział ikry ryb w pokarmie lipienia jest niewielki. Tylko niektórzy badacze (Blach uta 1987; Hellawell 1971; Miiller 1961; Penaz, Lusk 1965; Peterson 1968) odnotowali w żołądkach lipieni ziarna ikry: strzebli potokowej, kiełbia, świnki, pstrąga, łososia, siei, a także własnego gatunku. Uważa się jednak, że zjadane są głównie ziarna ikry dryfujące z wodą, a więc w większości przypadków nie zapłodnione (Bogan 1968; Dyk 1939; Witkowski i in. 1984). Intensywność żerowania i ilość pobieranego pokarmu przez lipienia nie podlegają dużym wahaniom sezonowym. Gatunek ten żeruje intensywnie nawet w okresie tarła (Aganović 1965; Blahak 1978; Dyk 1938; Gertychowa 1976; Hellawell 1971). Wyraźne sezonowe zmiany obserwuje się natomiast w strategii pobierania pokarmu. W okresie letnim największe znaczenie mają organizmy należące do dryftu (bierne oczekiwanie), a w zimie należące do bentosu (wyszukiwanie) (Błachuta 1987).

Wzrost

Lipień europejski jest gatunkiem krótko żyjącym. Najczęściej dożywa wieku 3-4- lat i osiąga długość 350-500 mm i masę l kg . Rzadko, głównie w północnej części Europy (Skandynawia, Karelia), spotykane są starsze osobniki (12-15 lat) o długości ponad 500 mm i masie do 2,5 kg (Lusk, Skacel 1978; Witkowski i in. 1984). Rekordowy osobnik tego gatunku o masie 4675 g pochodził z fińskiego jeziora Pielisjarvi (Berg 1948a). Na obszarze południowej Polski gatunek ten żyje krócej niż w rzekach pomorskich. Najstarsze osobniki w Dunajcu osiągają sześć lat (5), a podstawowy trzon populacji tworzą ryby trzy- i czteroletnie (2+ i 3+) (Błachuta 1992; Gertychowa 1976). W innych rzekach tego regionu (Nysa Kłodzka, Kaczawa, Soła) odnotowano podobną strukturę populacji lipienia (Błachuta 1987; Krajewski 1986; Solewski 1960; Witkowski 1975). W rzekach pomorskich gatunek ten żyje dłużej. Pojedyncze ryby osiągają tam nawet osiem (7+) lat, choć najliczniejsze roczniki stanowią osobniki również trzy- i czteroletnie (Iwaszkiewicz 1963; Gertychowa 1976; Witkowski i in. 1989). Tempo wzrostu polskich populacji lipienia jest dość mocno zróżnicowane i zależy od rozmiarów cieku, zasobności w pokarm i temperatury wody. Tylko wzrost populacji z Dunajca oraz niektórych rzek pomorskich można uznać za bardzo szybki, a z pozostałych regionów za wolny i bardzo wolny (Witkowski i in. 1984, 1989).

Leave a Comment